HIV pozitif bakım görevlileri Afrika’da AIDS’i bitirmek için çalışıyor

Dotty Nyambok; Nairobi, Kenya’daki Embakasi Sağlık Merkezi’nde HIV Danışmanlığı yapıyor. Hasta listesinin neredeyse yarısına ulaşmışken çadırına iki kız giriyor. 

18 yaşındaki Helima erkek arkadaşından HIV bulaştığını düşünüyor. Arkadaşı Winny ise ona destek olmaya gelmiş. 

Dotty aşina olduğu ritüele başlıyor: Steril bir iğneyi paketinden çıkarıp Helima’nın parmağına batırıyor ve test çubuğuna kan damlatıyor. Ardından zamanlayıcıyı ayarlıyor. 15:00, 14:59, 14:58...

Beklerken, Dotty Helima’ya testin pozitif çıkarsa ne olacağını soruyor. Halima ciddiyetle mutlaka öleceğini söylüyor. 

Bu sırada Dotty kendisiyle ilgili bir bilgi paylaşıyor. Bu bilgiyi ancak merhamet ve umuda çaresizce ihtiyacı olan biriyle karşılaştığı zaman açıklıyor.

“Ben HIV pozitifim." diyor Dotty. “HIV’in olduğunda yaşamaya devam edeceksin çünkü ilaç kullanacaksın.”

Kızlar, Embakasi’deki çadırda şaşkın ve utangaç bir şekilde birbirlerine gülümsüyor. HIV tedavi hizmetleri sunan bir tesis olan Embakasi, 2012 yılından beri Apple’ın (RED) iş birliği tarafından destekleniyor. 

(RED), Bono ve Bobby Shriver tarafından kurulduğu günden bu yana AIDS, Tüberküloz ve Sıtmayla mücadele eden The Global Fund’ı desteklemek için 600 milyon dolardan fazla bağış topladı. Bu bağışların 200 milyon doları ise kuruluşun en büyük kurumsal bağışçısı olan Apple ile iş birliğinden elde edildi.

Geçen yıl, Kenya’da 53.000 yeni HIV vakası ortaya çıktı. Virüsün genç kadınlara bulaşma oranı genç erkeklerin iki katı kadar. Bu rakamlar çok yüksek gibi görünse de geçtiğimiz yıllara kıyasla büyük bir gelişmeye işaret ediyor.

Şok edici bir şekilde, 2000 yılında Kenya’daki tüm yetişkinlerin yüzde 9,3’ü HIV pozitifti. Aynı zamanda ilaç miktarı da yetersiz kaldığı için, Dünya Sağlık Örgütü yönergeleri, hayat kurtaran anti-retrovirallerin (ARV’ler) sadece bağışıklık sistemi sağlığını ölçen CD4 sayımı çok düşük çıkan hastalara verilmesini şart koşuyordu. Yani hastaların ARV’lere erişebilmeleri için aşırı hasta olmaları gerekiyordu ve birçoğu için çok geç kalınmış oluyordu. 

5:27, 5:26, 5:25...

2007 yılında 19 yaşında olan Dotty hamile olduğunu fark ettiğinde bu ümitsiz ortam henüz yakın geçmiş sayılıyordu. Doğum öncesi muayenelerinden biri sırasında, bir klinisyen hekim Dotty’ye HIV pozitif olduğunu söyledi ve onu iki saat uzaklıktaki tedavi kliniğine yönlendirdi. Danışmanlık, şefkat ve hasta takibi sunulmuyordu.

Bu deneyim ona travma yaşattı ve hastalığını inkar etmesine yol açtı. Durumundan kimseye bahsetmedi ve tedavi olmaya çalışmadı. 

Dotty’nin oğlu, sadece altı haftalıkken annesinin kollarında can verdi. Onu bulabildikleri en küçük yağ tenekesine koyarak gömdüler. 

Birkaç ay sonra Dotty Embakasi Sağlık Merkezi’ne gitti.

Bu merkez, 2002 yılından itibaren The Global Fund’dan destek almaya başlayan Kenya ve yedi Sahra Altı Afrika ülkesindeki binlerce tesisten biri.

HIV tedavisine erişim konusunda köklü bir değişim yaşanmasına yardımcı olan Global Fund, 17,5 milyon kişiye ARV sunuyor ve ARV’ler testi pozitif çıkanlara anında veriliyor. Sonuç olarak Kenya’daki yeni HIV vakaları 2000 yılından bu yana yüzde 52 düşüş gösterdi. Geçen yıldan beri, artık tüm yetişkinlerin sadece yüzde 4,8’i HIV pozitif. 

Embakasi, 2009 yılında HIV hastalarına ARV dağıtan özel bir Kapsamlı Bakım Kliniği (CCC) açtı. Bu kliniğin açılması, büyük ölçüde The Global Fund’ın bağışlarıyla mümkün oldu.

“The Global Fund ve (RED), HIV pozitif hastaların yaşamlarına çok büyük bir etki yaptı.” diyen Embakasi Sağlık Merkezi yöneticisi Robina Anene Muli sözlerini şöyle sürdürüyor: “Özellikle de test kitleri, ARV’ler ve diğer ilaçlar konusunda. Malzemelerimizin ve fonlarımızın yüzde 80’ini onlar sağlıyor.”

3:13, 3:12, 3:11…

Dotty, Embakasi’deki ilk yılında, kendileri HIV pozitif olan ve ARV aldıktan sonra HIV negatif bebekler doğuran bir grup akran eğitmenden oluşan Mentor Mothers (Mentor Anneler) ile tanıştı. Grup, The Global Fund bağışlarıyla Kapsamlı Bakım Kliniği’nin bir parçası olarak oluşturulmuştu. 

Birkaç aylık tedaviden sonra Dotty yine hamile kaldığını öğrendi. 

7 Kasım 2009’da Dotty sağlıklı bir erkek çocuğu dünyaya getirdi. “Artık yaşamak için bir sebebim vardı.” diyor Dotty, “Morgan sayesinde. O hayatımı kurtardı.”  

Morgan altı aylıkken Dotty Embakasi’deki Mentor Mothers grubuna başvurdu.

“Danışmanlık yapmaya karar verdim çünkü yaşadıklarımın başkalarının da yaşamasını istemiyorum.” diyen Dotty şöyle devam ediyor: “Amacım birilerinin yaşamına dokunabilmek. Teşhis koyduğum kişilerle aramda bir bağlantı oluştuğunu hissediyorum.” 

Birçok tesiste, Dotty gibi HIV pozitif akran eğitmenler insanların HIV ile yaşama biçimini değiştiriyor.

“Akran eğitmenler, en etkili HIV tedavi programlarının vazgeçilmez birer parçası.” diyen (RED) Etki Direktörü Luisa Engel sözlerine şöyle devam ediyor: “Yaptıkları çalışmalar, hayat kurtaran bilgilerin bunlara en çok ihtiyaç duyan kişilere ulaşmasını sağlıyor, ayrıca hastalık damgasına karşı duran büyük bir güç oluşturuyorlar.”

Üç yıl önce, Dotty Embakasi’de HIV Test Danışmanı rolüne başladı. Bazen virüsü taşıdığını kanıtlamak ve yaşam dolu eksiksiz bir hayatın mümkün olduğunu göstermek için hastalarının önünde kendine HIV testi yapıyor. 

“HIV konusunda farklı bir bakış açısı görmek istiyorum.” diyen Dotty şöyle devam ediyor: “Durumu açıkladığım zamanlarda bunu elde etmeyi umuyorum.”  

:03, :02, :01…

Dotty’nin çadırında, Helima’nın sonuçları hazır. Test çubuğunu pozitif ve negatif sonuçları gösteren örneklerin arasına yerleştiriyor. 

“Ne gördüğünü ve bunun ne anlama geldiğini söyle.” diyor Dotty. 

“Negatif.” diyor Helima. Bir anda tüm gerginlik dağılıyor. Dotty, kendilerini nasıl koruyacaklarını anlattıktan sonra kızları içten bir şekilde uğurluyor.  

Dotty o gece tek odalı dairesine yürürken, şimdi dokuz yaşında olan Morgan’a ve kendine yemek pişirmek için biraz et satın alıyor. 

Akşam yemeğinden sonra, saat 19:58’de Dotty’nin telefonunun alarmı çalıyor. Alarm, son iki yıldır her gece tekrarladıkları ritüele başlama zamanına işaret ediyor. Morgan annesinin hastalığını anlayacak kadar büyüdüğünden beri bu ritüeli tekrarlıyorlar. 

Morgan küçük bir şifonyere doğru gidip çekmeceden bir ilaç şişesi çıkarıyor ve dikkatli bir şekilde içinden bir hap alıyor. ARV’yi suyla birlikte yutması için annesine veriyor.

Bunlar, Afrika’da AIDS’e karşı verilen savaşın ön safları. Ve savaş böyle kazanılıyor; her seferinde bir sevgi sözcüğü, merhametli bir davranışla.